Χωρίς δεύτερη σκέψη όταν κάποιος φέρνει στο νου του το καλοκαίρι, σίγουρα περιλαμβάνει κάποια πανέμορφα νησιά με γαλαζοπράσινες αμμουδιές, με λευκό βοτσαλάκι.Υπάρχουν όμως και κάτι πανέμορφα ορεινά χωριά που σου προσφέρουν μαγικές στιγμές.

Ευτυχώς στην Ελλάδα είναι αρκετά αυτά τα ορεινά χωριά και μάλιστα στο νομό Φωκίδας που βρίσκονται πολλά και το καθένα έχει τη δική του ομορφιά και παράδοση. Είναι από τις ελάχιστες οροσειρές της Ελλάδας στο Δημοτικό Διαμέρισμα Βαρδουσίων που έχουν αλπικό χαρακτήρα, με πανέμορφα μικρά χωριά μέσα στη φύση.

Χωριά του τ. Δήμου Βαρδουσίων που για αρκετούς ίσως είναι άγνωστα και αξίζει να τα επισκεφτείτε και να τα γνωρίσετε. Το καθένα έχει τη δική του ιστορία. Αλποχώρι, Διχώρι, Κερασιά, Κουπάκι, Κροκύλειο, Περιβόλι, Υψηλόχωριό, Αρτοτίνα, Ζωριάνο, Πενταγιού, Κόκκινο, Κριάτσι, Τρίστενο. Όλα καταπράσινα, πανέμορφα και με πολλά τρεχούμενα νερά. Όποιος επισκεφτεί όλα αυτά τα χωριά σίγουρα θα πάει και πάλι.

Ένα πανέμορφο καταπράσινο ορεινό χωριό σκαρφαλωμένο σε ύψος 840 μέτρων σε επικλινές έδαφος του Ξεροβουνίου που ίσως αρκετοί δεν το γνωρίζουν. Το Κροκύλειο είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά που υπάρχουν στο νομό Φωκίδος  και αποτελεί προορισμό για περιπατητές, ορειβάτες, αλλά και λάτρεις της παράδοσης και της ιστορίας.

Το χωριό είναι γενέτειρα του στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη. Στην τοποθεσία Αβορίτης λίγο πριν από το Κροκύλειο, υπήρχε μικρός οικισμός, που λέγεται ότι είχαν ιδρύσει Αβοριώτες. Εδώ γεννήθηκε ο μεγάλος αγωνιστής, ο στρατηγός Γιάννης Μακρυγιάννης (από το μακρύς Γιάννης, γιατί ήταν ψηλός) ο οποίος αναδείχθηκε τόσο για τον αγώνα του ενάντια στην Τουρκοκρατία, αλλά και για τις ιδέες του οι οποίες καταγράφονται στα απομνημονεύματά του.Εκεί υπάρχει σήμερα μνημείο αλλά και σε περίοπτη θέση στην αρχή του χωριού υπάρχει η πανέμορφη προτομή του.

Είναι γενέτειρα επίσης του Φιλικού Λιδωρίκη-Σκαρλάτου που ήταν γραμματέας και σφραγιδοφύλακας του Αλή Πασά (1788-1868), και διατηρούσε και στενούς δεσμούς με τον Μακρυγιάννη  Στο χωριό επίσης παντρεύτηκε  η Μαρία η Πενταγιώτισσα τον Γιώργο Αρμάο.

Το Κροκύλειο ήταν, το δεύτερο μεγαλύτερο χωριό της περιοχής, μετά την Αρτοτίνα. Ένα από τα τέσσερα σχολαρχεία της επαρχίας Δωρίδας λειτουργούσε στο Κροκύλειο, όπου και φιλοξενούσε 150 παιδιά από 15 χωριά της ορεινής Δωρίδας.Το χωριό έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός από το 2005 με 300 περίπου πετρόχτιστα σπίτια .Το Κροκύλειο παλιότερα λεγόταν Παλαιοκάτουνο (Παλαιό χωριό), πήρε το όνομα του από τους αρχαίους οικισμούς τις Κρόκες ή Κροκύλες.

Πρόκειται για ένα παραμυθένιο σκηνικό. Σ' ένα περιβάλλον απαράμιλλης ομορφιάς γεμάτο από έλατα,πλατάνια ,ιτιές και καρυδιές κρατά έντονα τα χρώματα της παλιάς Ρούμελης. Με γνώμονα το «είμαστε στο εμείς και όχι στο εγώ» οι Κροκυλιώτες κατάφεραν να εξελίξουν το χωριό τους και να το διατηρήσουν ώστε να υποδέχεται τους ξένους επισκέπτες αλλά και τους ντόπιους. Εκτός από την πλούσια φυσική ομορφιά του διαθέτει αρκετά γραφικά εξωκλήσια, Μουσείο Λαικής τέχνης και σε μακέτα το σπίτι του στρατηγού Μακρυγιάννη κατασκευασμένο όπως ακριβώς ήταν και στην τοποθεσία όπου γεννήθηκε.

Άλλο αξιόλογο μνημείο είναι η Μεγάλη Βρύση όπου στο στόμιο χαρακτηριστικά είναι φτιαγμένα από πέτρα τα πέντε κεφάλια των παλαιών συμβούλων του χωριού. Κατασκευάστηκαν το 1899 στη θέση της μίας και μοναδικής ως τότε βρύσης που εξυπηρετούσε όλο το χωριό. Σήμερα είναι μία στάση δροσιάς και χαλάρωσης στις βρύσες για τους περαστικούς που πάνε στα γύρω χωριά αλλά και για τους ντόπιους..Υπάρχει επίσης το εξαιρετικό παλιό δημοτικό σχολείο που χτίστηκε το 1904 δαπάνη Ανδρέα Συγγρού στην είσοδο του χωριού όπου τώρα γίνονται πολλές εκδηλώσεις και συναυλίες στο μεγάλο του προαύλιο.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού από το 1857 με το ξακουστό καμπαναριό. Το ρολόι, λοιπόν, το οποίο κοσμεί το καμπαναριό της πέτρινης εκκλησίας του Άη Γιώργη είναι γαλλικής κατασκευής του 1859. Αγοράστηκε μάλιστα το 1908 από έρανο που έκαναν μεταξύ τους όσοι δούλευαν εκείνο τον καιρό στο Λαύριο. Η ιστορία λέει επίσης ότι το 1909 το ρολόι έφτασε με καράβι μέχρι την Ερατεινή και από εκεί μεταφέρθηκε από τους ντόπιους ως το χωριό στα χέρια.

Εκεί λοιπόν στην πανέμορφη πλατεία θα βρεις ένα υπέροχο μαγαζί για να γευματίσεις απίθανες λιχουδιές κάτω από τον τεράστιο πλάτανο. Ο ξενώνας έκλεισε προσωρινά τον Φεβρουάριο του 2019 και άνοιξε ξανά τέλος καλοκαιριού του 2021 με νέο μισθωτή και υπεύθυνο λειτουργίας πανέτοιμος να υποδεχτεί και να εξυπηρετήσει όλους όσους βρεθούν στο χωριό.Περιμένει όσους θέλουν να το επισκεφτούν και να περάσουν όμορφα και ήσυχα τις διακοπές τους. Στον Αγ. Νικόλαο (1.150 μ.) υπήρχε μοναστήρι που καταστράφηκε κατά τη διάρκεια βαρβαρικής επιδρομής.Το χωριό γιορτάζει στις 20 Ιουλίου στον Προφήτη Ηλία και στις 15 Αυγούστου, της Παναγίας.

Στο Κροκύλειο δεν θα πας για να ξεφαντώσεις,αλλά για να ξαναγεννηθείς κάτω από τον μεγάλο πλάτανο της κεντρικής πλατείας. Οι μοναδικοί ήχοι που ακούγονται είναι το βουητό της φύσης, ο ήχος των νερών και ο χτύπος του παραδοσιακού κουρδιστού ρολογιού στο καμπαναριό. Όπου και αν γυρίσεις το βλέμμα σου θα σε σε μαγέψει το απέραντο πράσινο και τα πετρόχτιστα σπίτια.

Είναι σαν να βρίσκεσαι σε άλλη εποχή μακριά από τα φώτα της πόλης και τον θόρυβο. Ο χρόνος εδώ έχει σταματήσει και διατηρείται η παλιά αρχοντιά του τοπίου.Το σκηνικό αλλάζει το καλοκαίρι,όπου γίνονται γιορτές και πολιτιστικές εκδηλώσεις και φυσικά τα Μακρυγιάννεια που γίνονται στα μέσα του Αυγούστου με αθλητικούς αγώνες προς τιμή του Μακρυγιάννη. Το χωριό τότε είναι γεμάτο από κόσμο.

Ένα μονοπάτι που ξεκινά λίγο έξω από το χωριό οδηγεί μετά από περίπου 40 λεπτά εύκολης ανάβασης στη θέση «Παναγιά» στα 1250 μέτρα. Το ορειβατικό καταφύγιο που λειτουργεί είναι ανακαινισμένο και εξοπλισμένο με δυνατότητα διανυκτέρευσης μέχρι και 10 ατόμων κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου.Η θέα του καταφυγίου από το μπαλκόνι σε καθηλώνει. Στην Παναγία φτάνεις και με το αυτοκίνητο σου από το χωματόδρομο που έχει γίνει.

Ο πιο σύντομος δρόμος για να φτάσετε στο Κροκύλειο είναι μέσω Ναυπάκτου. Μετά τη Ναύπακτο ακολουθείτε το δρόμο προς Ευπάλιο και από εκεί, στη διασταύρωση Βαρνάκοβα –  Άνω Χώρα κάνετε δεξιά. Περίπου 10 χιλ. μετά θα δείτε την πινακίδα στα αριστερά σας που δείχνει προς Κροκύλειο. Από εκεί θα αρχίσετε να ανεβαίνετε.Ο δρόμος είναι φτιαγμένος καλός, με λίγες ανηφορικές στροφές αλλά αξίζει τον κόπο γι αυτό το ταξίδι και το θέαμα που θα αντικρύσετε.

Πρέπει όλοι να μπορούμε να εξερευνούμε άγνωστα χωριά σε όλη την Ελλάδα και να μαθαίνουμε την ιστορία τους.