του Ευάγγελου Γραββάνη
Δεν γνωρίζω εάν και πόσο αναλυτικά μπορεί να έχουν καταγραφεί τα έθιμα του Λαζάρου στην περιοχή μας. Μία πρώτη εικόνα πάντως, μας δίνει το βιβλίο της Μαρίας Παπαθανασίου, «Μεγαλώνοντας στον ορεινό χώρο» (2003) που γράφτηκε με βάση έρευνα που έγινε στο χωριό μας:
“Στο «Λαζαρή», όπως ονομαζόταν το έθιμο, τετράδες κοριτσιών επισκέπτονταν τα σπίτια του χωριού και γειτονικών χωριών, τραγουδώντας στίχους που ποίκιλλαν ανάλογα με την περίσταση και αμείβονταν κατά κανόνα με αυγά. Στη διαδρομή, την κάθε τετράδα συνόδευε ένα άνδρας, ο «φυλαχτής», ο οποίος και συγκέντρωνε τα αυγά………………. Όμως είναι αξιοσημείωτο ότι προφορικές μαρτυρίες και λαογραφικές καταγραφές συμφωνούν πως στο «Λαζαρή» είχαν δικαίωμα συμμετοχής μόνο κορίτσια μεγαλύτερης ηλικίας -από 14, 15 χρονών και πάνω………………. Στο «Λαζαρή» μετείχαν προφανώς κορίτσια σε γόνιμη ηλικία' αυτό πρέπει να υποδηλώνει και η αμοιβή τους με αυγά αφού το αυγό συμβολίζει τη γονιμότητα………………. Γεγονός είναι ότι τα κορίτσια που τραγουδούσαν το «Λάζαρο» δεν είχαν ουσιαστικά κανένα δικαίωμα διαχείρισης των αγαθών που κέρδιζαν. Ο «φυλαχτής» που τα συνόδευε διαφύλαττε, υποθέτω, την αγνότητα και την αμοιβή τους. Γνωρίζουμε ότι συγκέντρωνε και μοίραζε τα αυγά (ενίοτε και χρήματα) κρατώντας δικαιωματικά ένα μέρος για τον εαυτό του....”Τα στιχάκια που έλεγαν τα κορίτσια δεν γνωρίζω να έχουν καταγραφεί κάπου, για το λόγο αυτό έγραψα σε ένα χαρτί όσα ακόμα θυμάται η μητέρα μου (Μαίρη Γραββάνη). Το βασικό τραγούδι είχε τους παρακάτω (περίπου) στίχους:
Ήρθε ο Λάζαρης, ήρθαν τα Βάγια, έρχετ’ ο Χριστός, έρχετ’ (ο) Αφέντης
Ψάχνουν και ρωτούν τ’ς Αγιαποστόλους, πουν’ ο Λάζαρης, πουν (ο) αδερφός μας
Να κι ο Λάζαρης, να κι (ο) αδερφός μας, μες της γης βαθιά ήταν χωμένος,
Κι από τους νεκρούς αναπαυμένος
Έβγα Λάζαρε απ’ τον Άγιο Τάφο, για να δεις τ’ αρχοντικά μας.
Επίσης λέγανε και το παρακάτω με άλλη όμως μελωδία:
«Αφέντη μου, κι αφεντάκη μου, πέντε φορές αφέντεψες και πάλι αφέντης είσαι»
Η μάνα μου, επιβεβαίωσε το γεγονός ότι λέγανε ξεχωριστά τραγούδια, ανάλογα το σπίτι στο οποίο πηγαίνανε, θυμήθηκε μάλιστα και αρκετά στιχάκια από κάποιες περιπτώσεις:
Στο σπίτι του παπά
Για σήκω απάνω δέσποτα και μην βαριακοιμάσαι,
Γιατί η καμπάνα σήμανε και τα ευαγγέλια ψέλνουν
Και μια κλησιά ερημική δεν ψέλνει δεν διαβάζει
Σε σπίτι που είχε παιδί ξενιτεμένο
Κυρά μου συγκαλότυχη με γιούς με θυγατέρες
Στέλνεις τον γιό στα γράμματα, την κόρη στα πλουμίδια
Κι ανταμώσανε τα δυο στη μέση στην αυλή τους.
Στο σπίτι του δασκάλου
Γραμματικέ και δάσκαλε και ψάλτη κι αναγνώστη,
ψέλνοντας κι αναγνώσκοντας κρατώντας το κοντύλι
Και σπάραξε το χέρι σου και χύθηκε το μελάνι,
μελάνωσε τα ρούχα σου …… (δεν θυμάται άλλο)
Σε σπίτι που υπήρχε μοναχοκόρη
«Κυρά μ' τη θυγατέρα σου, κυρά μ' την ακριβή σου ……»
Ευχόμαστε καλό Πάσχα και ας ελπίσουμε ότι μπορεί να υπάρξουν και άλλες μαρτυρίες μήπως διασώσουμε κάποια από τα πολλά τραγούδια που λέγανε οι ομάδες των κοριτσιών τότε (15-19 ετών) από σπίτι σε σπίτι το Σάββατο του Λαζάρου.